Przedszkole nr 14 w Krakowie

Wpływ technologii na rozwój dziecka

      W dzisiejszym świecie, w którym nowoczesne technologie są nieodłącznym elementem życia dzieci, istnieje coraz większe zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju. Nadmierna ekspozycja na obrazy i dźwięki płynące z telewizji, komputerów i telefonów komórkowych, zwłaszcza w okresie wczesnodziecięcym, może prowadzić do wielu niepokojących objawów. Alarmującym zjawiskiem są przypadki dzieci, które w wieku 20-24 miesięcy ujawniają wiele zachowań ze spektrum autyzmu, a jedynym obciążeniem w wywiadzie jest intensywna ekspozycja na technologie – spędzanie 5-6 godzin dziennie przed telewizorem, komputerem lub telefonem. Wśród typowych objawów wyróżnić można: brak gaworzenia czy brak gestów społecznych, takich jak „pa-pa” oraz gestu wskazywania palcem, brak wspólnego pola uwagi, a także brak koncentracji na twarzy dorosłego i reakcji na własne imię. Dzieci te wykazują również wolniejszy rozwój motoryki dużej i małej, jak i praksji oralnej. Wszystkie te objawy mogą sugerować, że intensywna stymulacja cyfrowa utrudnia prawidłowy rozwój dziecka. Dlatego niezwykle istotne jest, aby stworzyć dzieciom przestrzeń do rozwoju z dala od nadmiernych technologii, stawiając na interakcje twarzą w twarz, które są fundamentem naturalnego rozwoju mowy oraz umiejętności społecznych.

Dlaczego rozwój mowy jest tak ważny?

     Opanowanie zdolności językowych to kluczowy etap w procesie rozwoju dziecka. Dziecko już w okresie prenatalnym nabywa umiejętności kluczowe dla rozwoju języka, który normatywnie ujawnia się już w pierwszych miesiącach życia i stanowi fundament dla rozwoju poznawczego (intelektualnego). O prawidłowym rozwoju mowy można mówić wówczas, gdy dziecko rozwija się harmonijnie we wszystkich sferach – fizycznej, społecznej, emocjonalnej oraz poznawczej – a ich rozwój staje się możliwy dzięki odpowiedniej stymulacji funkcji. Funkcje, rozumiane tutaj jako pewne umiejętności, nie funkcjonują w izolacji, lecz tworzą sieć wzajemnych zależności, w której jedna funkcja może wspierać lub hamować rozwój innych. Oznacza to, że opóźnienie w rozwoju nawet jednej z nich wpływa na rozwój pozostałych obszarów. Nie jest więc przesadą stwierdzenie, że rozwój mowy (języka) często stanowi trampolinę dla kształtowania się wielu innych umiejętności.

    Dziecko za pomocą słów porządkuje świat, co daje mu poczucie bezpieczeństwa i kontrolę nad otaczającą rzeczywistością. Przez język dziecko zaczyna rozumieć, co się dzieje wokół niego, a także to, co dzieje się w jego wnętrzu – w jego uczuciach i myślach. Dzięki mowie zyskuje narzędzie, które pozwala na wyrażanie potrzeb, pragnień i obaw. Umiejętność wyrażania swoich emocji, zarówno tych pozytywnych, jak i trudnych, wpływa na zdrowy rozwój emocjonalny. Prawidłowo rozwinięta mowa umożliwia budowanie relacji z innymi. Komunikacja jest podstawą interakcji społecznych, dzięki czemu dziecko nie tylko lepiej rozumie innych, ale także jest w stanie dostosować swoje zachowanie do norm społecznych, co wspiera jego rozwój społeczny.

     Rozwój języka i umiejętność komunikacji mają także głęboki wpływ na rozwój intelektualny dziecka. Zdolność do budowania coraz bardziej złożonych wypowiedzi łączy się z umiejętnością myślenia słowno-pojęciowego, które pozwala dziecku na organizowanie swoich doświadczeń w logiczną całość. Kiedy dziecko potrafi przyporządkować słowa do obiektów, osób czy sytuacji, zaczyna rozwijać zdolność do myślenia abstrakcyjnego – pojmowania idei, które nie są bezpośrednio związane z konkretnymi przedmiotami czy wydarzeniami. Dzięki bogatemu zasobowi słownictwa i umiejętności konstruowania zdań dziecko zyskuje narzędzie do rozumowania werbalnego, co w późniejszym etapie życia przekłada się na zdolność do rozwiązywania problemów logicznych, zarówno w kontekście edukacyjnym, jak i życiowym. W miarę jak dziecko rozwija swoje umiejętności językowe, staje się w stanie bardziej precyzyjnie analizować otaczający je świat, planować działania
i podejmować decyzje. Co więcej, prawidłowy rozwój mowy stanowi fundament dla dalszego przyswajania umiejętności, takich jak czytanie i pisanie.

Język a technologia

     Współczesne badania wskazują na coraz częstszy kontakt dzieci z nowoczesnymi technologiami jako jedną z przyczyn opóźnionego rozwoju mowy. Aby zrozumieć, w jaki sposób regularne korzystanie z urządzeń cyfrowych może negatywnie wpływać na rozwój mózgu dziecka, warto przyjrzeć się organizacji mózgowej związanej z przetwarzaniem mowy i języka.

     Ludzki mózg składa się z dwóch półkul, które łączą się za pomocą spoidła wielkiego. W obrębie kory mózgowej każdej z półkul wyróżnia się cztery płaty, oddzielone bruzdami:

• czołowy – jego część przedczołowa odpowiada za planowanie, przestrzeganie norm społecznych i etycznych oraz ekspresję mowy, podczas gdy reszta kontroluje świadome ruchy ciała.
• ciemieniowy – odbiera i przetwarza bodźce pochodzące z ciała; w prawej półkuli znajdują się struktury odpowiedzialne za orientację przestrzenną.
• skroniowy – odpowiada za analizę dźwięków oraz rozumienie mowy.
• potyliczny – odpowiada za przetwarzanie bodźców wzrokowych.

     Badania J. Sergent dowiodły, że każda półkula mózgu działa w dużej mierze niezależnie i posiada swoją specyficzną specjalizację. Półkula lewa ma dominującą rolę w przetwarzaniu języka, podczas gdy prawa odpowiada głównie za funkcje wzrokowo-przestrzenne oraz emocjonalne. Według innych teorii, specjalizacja półkul dotyczy nie tylko funkcji, lecz także sposobu przetwarzania informacji (w tym także elementów językowych) – lewa półkula działa analitycznie i sekwencyjnie, natomiast prawa przetwarza informacje globalnie i symultanicznie. Obecnie badacze skłaniają się ku stanowisku, że w trakcie realizowania różnych zadań aktywowane są te struktury obu półkul, które w danym momencie są niezbędne. Stopień pobudzenia jednej z nich zmienia się w zależności od wykonywanego zadania, a przewaga aktywności jednej półkuli jest wynikiem zachodzących procesów mózgowych. Oznacza to, że lewa półkula, specjalizująca się w przetwarzaniu informacji językowych, blokuje aktywność prawej półkuli, co umożliwia prawidłowy przebieg zadań wymagających specyficznej lateralizacji w mózgu.

     Większość elementów języka przetwarzana jest w sposób linearny zazwyczaj przez dominującą półkulę, zazwyczaj lewą. Wczesne, nieprawidłowe stymulacje obrazem (telewizja, komputer, telefon komórkowy) prowadzą do nieodwracalnych zmian w mózgu małych dzieci. Przede wszystkim hamują one kształtowanie dominacji lewej półkuli w przetwarzaniu mowy. Jeśli na początku rozwoju dziecko jest głównie stymulowane przez obrazy dynamiczne, muzykę czy dźwięki niewerbalne, następuje blokowanie aktywności lewej kory, co utrudnia rozwój ośrodków odpowiedzialnych za mowę. Przetwarzanie sekwencyjnych, liniowych informacji językowych nie przebiega na odpowiednim poziomie, a dziecko z opóźnieniem lub wcale nie podejmuje komunikacji językowej.

     Świadomy proces kierowania uwagi na przekazy językowe zostaje zakłócony, gdy dziecko jest narażone na bodźce wizualne i dźwiękowe pochodzące z mediów, takich jak telewizja czy komputery. Dynamiczne i atrakcyjne obrazy oraz dźwięki niewerbalne, takie jak te występujące w reklamach, nieprzerwanie dominują nad percepcją informacji językowych, co skutkuje ich zignorowaniem i brakiem dalszego przetwarzania. Przekaz językowy wydaje się zbyt mało atrakcyjny, aby móc rywalizować z bodźcami płynącymi z nowoczesnych technologii.

     W sytuacjach, gdy w pomieszczeniu włączony jest telewizor, muzyka, elektronika czy telefon komórkowy, dziecko może odbierać mowę jedynie jako dźwięk, lecz nie angażuje się w jej analizę i dedukcję. W konsekwencji, dziecko staje się „odporne” na język, a informacje językowe nie trafiają do dalszych procesów przetwarzania, ponieważ mózg uznaje je za nieistotne.

Umiejętności emocjonalno-społeczne a technologie

     Warto podkreślić, że percepcja obrazu na ekranie, w odróżnieniu od obrazów w książkach czy malarstwie, wywiera znacznie silniejszy wpływ, nie pozwalając na kontrolowanie postrzeganego obrazu. Obraz telewizyjny działa przymusowo, zaburzając intencjonalne patrzenie, które jest kluczowe w procesie uczenia się, a także nawiązywania relacji (kontakt wzrokowy). Nadmierna stymulacja technologiczna, szczególnie we wczesnym okresie rozwoju, prowadzi do zmian w strukturze płata czołowego, co wpływa negatywnie na rozwój umiejętności społecznych i zdolności rozumienia. W wyniku wczesnego kontaktu z technologiami, w mózgu dzieci powstają nowe połączenia neuronowe, które co prawda pozwalają na intuicyjne korzystanie z urządzeń elektronicznych, jednakże skutkuje to przede wszystkim osłabieniem zdolności komunikacyjnych, społecznych oraz empatii.

     Specjalizacja nowych obszarów mózgu, odpowiedzialnych za umiejętności technologiczne, prowadzi do zaniku innych, np. zdolności rozpoznawania emocji na podstawie mimiki twarzy czy odczytywania subtelnych gestów. Takie zmiany w organizacji mózgu skutkują trudnościami w nawiązywaniu relacji międzyludzkich, rozumieniu wyrazu twarzy rozmówcy, uwzględnianiu preferencji innych osób przy podejmowaniu decyzji oraz opowiadaniu o własnych przeżyciach. Ponadto, dzieci, które są zdominowane przez bodźce wizualne na ekranach, mogą mieć trudności z koncentracją na literach i tekstach, co prowadzi do problemów z czytaniem ze zrozumieniem, szczególnie w przypadku długich tekstów, które nie są wspierane ilustracjami. Wzrost przypadków dysleksji wśród dzieci może być jednym z rezultatów tej zmiany w sposobie przetwarzania informacji.

     Współczesne technologie, choć niezbędne w wielu aspektach życia, nie mogą zastępować doświadczeń językowych i społecznych, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka. Dlatego tak istotne jest, by rodzice i wychowawcy świadomie kreowali przestrzeń do interakcji werbalnych i ograniczali czas spędzany z mediami, dając dzieciom szansę na rozwój pełnego potencjału intelektualnego i emocjonalnego.

Bibliografia:

1. Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna i logopedyczna. Stymulacja rozwoju dziecka. Od noworodka do 6 roku życia, Kraków 2007.
2. Cieszyńska-Rożek J., Sedivy – Mączka K., Metoda Krakowska – stymulacja funkcji słuchowych, [w:] Mózg – język – komunikacja,(red.) Rutkiewicz-Hanczewska M., Sławek J., Kaptur E., Poznań 2017.
3. Cieszyńska-Rożek J., Metoda krakowska wobec zaburzeń rozwoju dzieci,Kraków 2013.
4. Eliot L., Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia,Poznań 2003.
5. Spitzer M., Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, Słupsk 2013.
6. Tomasello M., Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, Warszawa 2002.
7. Vetulani J., Piękno neurobiologii, Kraków 2011

~~~~~~~~~~

„Dbamy o Młode Umysły: Kluczowe Aspekty Dobrostanu Psychicznego Przedszkolaków”

W związku z nadchodzącym Światowym Dniem Zdrowia Psychicznego, chciałabym zwrócić uwagę na ważność dbania o dobrostan psychiczny, szczególnie poprzez proste, domowe metody. Inspirując się tą okazją, dzielę się praktycznymi wskazówkami, które mogą pomóc w codziennym wspieraniu zdrowia psychicznego zarówno dorosłych, jak i dzieci.

Znaczenie zdrowia psychicznego u dzieci w wieku przedszkolnym

Zdrowie psychiczne jest równie ważne jak zdrowie fizyczne, szczególnie w przypadku najmłodszych. Dzieci w wieku przedszkolnym przechodzą intensywny rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy. To czas, w którym kształtują się podstawowe umiejętności związane z radzeniem sobie z emocjami, budowaniem relacji z innymi oraz rozumieniem świata wokół nich. Dlatego troska o zdrowie psychiczne przedszkolaków jest kluczowa dla ich prawidłowego rozwoju i przyszłego życia.

Czym jest zdrowie psychiczne u dzieci?

Zdrowie psychiczne dzieci obejmuje ich samopoczucie emocjonalne, zdolność do radzenia sobie ze stresem, nawiązywania relacji oraz rozwijania pozytywnego obrazu siebie. Dzieci z dobrze rozwiniętym zdrowiem psychicznym są w stanie wyrażać swoje emocje, nawiązywać zdrowe relacje, stawiać czoła trudnym sytuacjom i czerpać radość z codziennych aktywności. Ważne jest jednak, aby rozumieć, że zdrowie psychiczne to nie tylko brak problemów – to również aktywne dbanie o emocjonalną i społeczną sferę życia dziecka.

Wyzwania dla zdrowia psychicznego u dzieci przedszkolnych

Dzieci w wieku przedszkolnym często przeżywają intensywne emocje, które mogą być trudne do zrozumienia i wyrażenia. Częste zmiany nastroju, napady złości, niepokój czy nadmierne reakcje emocjonalne są normalne na tym etapie, ale wymagają wsparcia ze strony dorosłych. Niektóre wyzwania, które mogą wpływać na zdrowie psychiczne przedszkolaków, to:

1. Zmiany i nowe sytuacje: Przedszkolaki często doświadczają dużych zmian, takich jak rozpoczęcie edukacji, rozłąka z rodzicami czy nawiązywanie pierwszych przyjaźni. Te nowe sytuacje mogą być źródłem stresu i niepokoju.
2. Rozwój umiejętności społecznych: W wieku przedszkolnym dzieci uczą się współpracy, dzielenia się, rozwiązywania konfliktów i nawiązywania relacji. Ten proces może być trudny i wymaga wsparcia, aby dziecko mogło nabyć zdrowe nawyki społeczne.
3. Radzenie sobie z emocjami: Przedszkolaki dopiero uczą się, jak rozpoznawać i wyrażać swoje emocje. Bez odpowiedniego wsparcia mogą odczuwać frustrację, lęk lub złość, nie wiedząc, jak sobie z nimi poradzić.

Dlaczego zdrowie psychiczne dzieci w przedszkolu jest ważne?

Zdrowie psychiczne w pierwszych latach życia ma długotrwały wpływ na przyszłość dziecka. Właściwe wsparcie na tym etapie może pomóc w rozwoju umiejętności, które będą kluczowe w późniejszym życiu – zarówno w szkole, jak i w dorosłości.

Jak wspierać dobrostan zdrowia psychicznego przedszkolaków?

Aby wspierać zdrowie psychiczne dzieci, kluczowe jest stworzenie bezpiecznego i wspierającego środowiska, zarówno w domu, jak i w przedszkolu. Oto kilka praktycznych wskazówek, które mogą pomóc:

1. Rozmowa o emocjach: Ucz dzieci nazywać swoje emocje i rozmawiać o tym, co czują. Możesz korzystać z prostych pytań, takich jak „Co dzisiaj sprawiło, że poczułeś/poczułaś się szczęśliwy/szczęśliwa?” lub „Co cię dzisiaj zasmuciło?”. Dzięki temu dzieci uczą się rozpoznawać i wyrażać swoje uczucia.
2. Ustalanie rutyny i poczucia bezpieczeństwa: Dzieci czują się bezpieczniej, gdy wiedzą, czego się spodziewać. Regularna rutyna dnia, w tym czas na zabawę, odpoczynek i jedzenie, daje dzieciom poczucie stabilności.
3. Zabawy relaksacyjne: Proste techniki relaksacyjne, takie jak ćwiczenia oddechowe czy spokojne czytanie, pomagają dzieciom się wyciszyć i radzić sobie ze stresem.
4. Dbanie o równowagę między zabawą a odpoczynkiem: Wspieranie zdrowia psychicznego wymaga balansu między aktywnością a chwilami relaksu. Dzieci potrzebują zarówno czasu na zabawę, jak i momentów, w których mogą się wyciszyć.

Podsumowując

Zdrowie psychiczne dzieci przedszkolnych jest fundamentem ich przyszłego życia emocjonalnego, społecznego i poznawczego. Tak więc wspieranie zdrowia psychicznego domowymi metodami nie wymaga skomplikowanych narzędzi ani dużych zmian. Wystarczą regularne, drobne działania, które pomagają w utrzymaniu równowagi emocjonalnej, redukcji stresu i budowaniu dobrego samopoczucia. Kluczowe jest znalezienie czasu na relaks, dbanie o relacje z bliskimi, aktywność fizyczną oraz zrozumienie własnych emocji. To proste kroki, które mogą mieć ogromny wpływ na jakość życia. Dbanie o psychikę najmłodszych to nie tylko pomoc w ich codziennym funkcjonowaniu, ale także inwestycja w ich przyszłość – to fundament, na którym będą budować swoje dorosłe życie.

Bibliografia:

1. Banaszkiewicz, J. (2009). Psychologia rozwoju dziecka i młodzieży. Wydawnictwo Naukowe PWN. – Książka omawiająca rozwój psychologiczny dzieci, w tym aspekty związane ze zdrowiem psychicznym.
2. Wojciechowska, A. (2014). Wczesne dzieciństwo: Rozwój, opieka, wychowanie. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. – Publikacja o rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym oraz o metodach wsparcia ich zdrowia psychicznego.
3. Kłosińska, K. (2011).Podstawy psychologii wychowawczej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. – Przewodnik po podstawowych zagadnieniach psychologii wychowawczej, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju emocjonalnego dzieci.

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę

https://www.facebook.com/photo/?fbid=1036495551181900&set=pcb.1036495597848562

https://www.facebook.com/photo?fbid=1076991670458244&set=pcb.1076991920458219

https://www.facebook.com/photo?fbid=1304626937448403&set=pcb.1304626987448398

 Opracowała mgr Marta Bielecka

~~~~~~